Według społecznego poglądu oraz statystyk kobiety rzadziej interesują się wspinaczką. Jednak jest wiele kobiet, które wpisały się wybitnymi osiągnięciami do światowego i polskiego alpinizmu. Sukcesy kobiety zarejestrowano już na początku XIX wieku, było to wejście na Mont Blanc M. Paradis (1808 r.). W 1870 r. pierwszego wejścia na Meije Pic Central dokonała M. Brevoart. Jeden z najtrudniejszych szczytów Alp - Matterhorn zdobyła L. Walker w 1871 r. Wiek XX był jeszcze bardziej efektywny pod względem wspinaczki kobiecej. W 1955 r. C. Kogan zdobyła Ganesz, wchodząc tym samym na najwyższy szczyt zdobyty przez kobietę. W 1969 r. S. Badier jako prowadząca weszła na szczyt Monte Civetta drogą Philipp - Flamm. Wysiłki te zostały docenione przez Alpine Club, który od 1974 r. przyjmuje w swoje szeregi kobiety.
Gerlinde Kaltenbrunner na szczycie Nuptse. Fot. David Göttler
Pierwszą kobietą, która weszła na Mount Everest jest Junko Tabei, dokonała tego w 1975 r. W 1991 r. Catherine Destivelle wytycza w samotnej 11-dniowej wspinaczce nową drogę na zachodniej ścianie Dru. Polskie alpinistki również zasłyżyły się w alpinizmie kobiecym. Do najwybitniejszych alpinistek polskich należą: Wanda Rutkiewicz (zdobyła Gaszerbrum III w 1975 r., oraz jako pierwsza kobieta zdobyła K2 w 1986 r.), Anna Okopińska (Gaszerbrum II w 1975 r.) a także Irena Kęsa, Anna Czerwińska, Krystyna Palmowska, które dokonały pierwszego zimowego przejścia kobiecego na północnej ścianie Matterhornu w 1978 r.).
Dorobek alpinistek jest ogromny a i tak nie wszystkie panie i ich sukcesy zostały tu wymienione. Mimo wszelkich przeciwności spowodowanymi różnymi uwarunkowaniami np. socjologicznymi (podobnie jak zjawisko mniejszej przestępczości kobiet), społecznymi (przypisywanie kobietom stereotypowej roli matki, gospodyni itp.), fizycznymi (wpływ hormonów, większa struktura mięśni u mężczyzn itp.) - osiągnięcia pań w alpinizmie są godne uwagi.
Catherine Destivelle na drodze Voie Petit. Fot. arch. Catherine Destivelle
Kobietom w tym sporcie poświęca się co raz więcej uwagi, ponieważ do tej pory przypisywano aktywność górską głównie mężczyznom. W psychologii sportu nie dokonano wyszczególnienia sportowej psychologii płci, ponieważ między kobietami a mężczyznami uprawiającym wyczynowo sport nie zauważono względnie stałych, znacznych różnic. Pewne różnice wynikają z sytuacyjnych lub indywidualnych cech osobowościowych i występują u wszystkich sportowców, różnych dyscyplin. Istotną zmienną różnicującą kobiety w działalności sportowej to cezura morfofunkcyjna, uniemożliwiająca kobietom równorzędną rywalizację w sporcie na równi z mężczyznami. Istnienie tego zjawiska stanowi stały czynnik różnicowania psychologicznego kobiet w aktywności sportowej. Nie można również zapominać o przeszkodzie w karierze sportowej pod postacią zespołu atrakcyjności seksualno-prokreacyjnego, choć syndrom ten dotyka zarówno kobiet jak i mężczyzn jednakże w inny sposób oraz pojawia się w różnych obszarach życia.
Ciężko jest dziś mówić o sportach typowo „męskich” lub „żeńskich”. Ponieważ kobiety intensywnie angażują się w sporty stereotypowo uważane za męskie. Nieustannym zmianom ulega psychospołeczny wizerunek alpinistek. Możliwe, że wynika to z faktu, iż kobiety odnoszą liczne sukcesy, konkurują z mężczyznami oraz realizują współzawodnictwo na takim samym poziomie jak mężczyźni. Przyczyny jakie skłaniają badaczy do rozwijania zagadnienia wizerunku alpinistek na tle psychologicznym i społecznym to konotacja alpinizmu z „męskim” sportem, co raz liczniejsze osiągnięcia kobiet równe sukcesom mężczyzn oraz postać Wandy Rutkiewicz, która swoim przykładem skłania do zastanowienia się nad spostrzeganiem alpinistek.
Wanda Rutkiewicz
Poszukując uzasadnienia dla działalności sportowej kobiet można oprzeć się na teorii piramidy potrzeb Maslowa. Człowiek w działalności wspinaczkowej zaspokaja potrzeby samorealizacji, uznania a także akceptacji. Wymienione aspekty stanowią szczyt piramidy, będąc tym samym potrzebami wyższego rzędu. Góry są miejscem realizowania swoich celów, doświadczania niezwykłych przeżyć oraz obcowania z naturą. Wspinaczka umożliwia spełnianie się w roli sportowca, zdobycie uznania czy sławy oraz otrzymania społecznej akceptacji w środowisku górskim. Pierwszą opisaną kobietą w górach jest wyprawa B. Łaskiej, która w 1565 r. wyruszyła do Doliny Kieżmarskiej. Wyprawa ta oceniana pod kątem psychospołecznym miała charakter zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu (zdobycie wiedzy, poczucie estetyki).
Kobiety już od dawna wpisują się w historię alpinizmu. Początkowo towarzysząc w wyprawach męskich. Można przypuszczać, że na tym etapie kobiety osiągały w ten sposób potrzebę miłości i przynależności. Według Kordysa (1929) kierowały się chęcią doświadczenia ogromnego wysiłku ujawniając w ten sposób potrzebę aktywności fizycznej. Atkinson twierdził (1961), że kobiety realizują w ten sposób potrzebę uznania i sukcesu.
Ciekawym przykładem działalności kobiet w górach może być A. Englischowa, która dokonała wielu wejść w Tatrach wraz z swoim synem. Aktywność taterniczki może świadczyć o wysokiej potrzebie samorealizacji i aktywności fizycznej przy jednoczesnym odczuwaniu potrzeby utrzymania więzi jakie łączą matkę z dzieckiem.
Psychologicznymi mechanizmami rozwoju działalności wysokogórskiej kobiet jest wzrost ich potrzeb rozwojowych, kształtujące się na przestrzeni lat razem z trudnościami celów wspinaczkowych. Zaspokajanie potrzeb rozwoju, powoduje podwyższanie stawianych sobie wyzwań. Dzięki czemu dochodzi do przejścia na wyższą potrzebę- samorealizacji. W zjawisku rozwoju potrzeb alpinistek nakładają się świadomość ograniczeń fizycznych z odczuwaniem potrzeb wyższych. W wyniku czego potrzeba realizacji czy samodoskonalenia może zagłuszać potrzeby niższe, zwłaszcza bezpieczeństwa, skutkując narażaniem się kobiet podczas wspinaczki górskiej.
Na wizerunek psychospołeczny kobiet składa się również wzrost ich niezależności wspinaczkowej. Nikogo już nie dziwią damsko-męskie zespoły czy samodzielne zespoły kobiece, pokonujące te same drogi co zespoły męskie. Kobiety o swoją pozycję walczyły od dawna, gdyż już na samym początku rozwoju alpinizmu usiłują dorównywać mężczyznom na każdej płaszczyźnie. Jednakże emancypacja kobiet początkowo budziła spory oraz dzieliła kobiety na sposób jej realizacji. Przedstawicielką silnej emancypacji kobiet w tym charakterystyki i rozwoju wspinaczkowych zespołów kobiecych była Wanda Rutkiewicz, która silnie dążyła do dokonywania wielu trudnych przejść tylko w kobiecych zespołach. Naciskała również na mówienie o sukcesach alpinistycznych kobiet, podczas gdy wiele jej partnerek nie było zwolenniczkami takiej emancypacji kobiet w alpinizmie. Sposób kreowania działalności alpinistek przez Rutkiewicz świadczy o przejściu na kolejny etap w budowaniu wizerunku psychospołecznego alpinistek- etapu dominacji. Wydawać by się mogło, że drogę od samodzielności do dominacji utorowała kobietom Wanda Rutkiewicz swą konsekwencją, determinacją i siłą charakteru. Na przykładzie tej polskiej alpinistki można scharakteryzować etapy przez jakie przechodzą alpinistki:
- etap romantyczno- uległy
- etap pełnej samodzielności
- etap dominująco- kierowniczy
Według Rutkiewicz nieodłącznym elementem kształtowania się umiejętności alpinistki jest podjęcie aktywności w zespole kobiecym. Ponieważ w zespołach mieszanych kobieta jest bierna, decyzje podejmowane są za nią, nie może w pełni rozwinąć swoich umiejętności. Rutkiewicz mocno krytykowała koleżanki, które w pełni nie osiągnęły takiego samego poziomu jak mężczyźni, dzięki pracy w grupie kobiet.
Psychospołeczny wizerunek alpinistek ukazuje, że u kobiet uprawiających wspinaczkę występują potrzeby takie jak samorealizacja i dominacja. Zaspokojenie tych potrzeb jednocześnie redukuje napięcie, ale także skłania do wyznaczania sobie odważniejszych i trudniejszych celów, sięgających granic możliwości. Jest to prawidłowe zjawisko, zgodne z zasadami standardów regulacyjnych, występujące podczas zaspokajania potrzeb wyższego rzędu.
Na tym jednak charakterystyka alpinistek nie powinna się zakończyć. Praca nad wizerunkiem alpinistek winna rozszerzyć się o szersze aspekty ich życia. Zwłaszcza o godzenie wielu ról społecznych (w tym roli matki czy pracownicy) z rolą sportowca. Społeczna presja aby kobieta zachowywała się według określonych stereotypów danej populacji nie ułatwia alpinistkom rozwoju umiejętności wspinaczkowych. Głównie dlatego powinno się doceniać osiągnięcia kobiet. Wiele poświęcają. Panie aby realizować swą pasję muszą zaniedbać życie rodzinne i/lub zawodowe na rzecz uprawiania wspinaczki. Współczesne kobiety często starają się być dobre we wszystkim- co w efekcie wiązać się może z „dorobieniem się” problemów natury psychologicznej (nerwice, obniżona samoocena, kompulsje, depresja i inne). Fakt, iż motywy jakimi kierują się kobiety podejmujące aktywność wysokogórską nie są powszechnie rozumiane, dodatkowo nie sprzyjają osiąganiu przez alpinistki sukcesów w górach. Może dlatego warto okazać więcej zrozumienia paniom mierzącym wysoko.
Natalia Thiemann
Polecamy również tekst Natalii "Psychologia gór - osobowość alpinistów"
LITERATURA:
1. Bem S., L.,(2000) Męskość, kobiecość. O różnicach wynikających z płci. Gdańsk: GWP.
2. Biel S., (1981) Psychologiczne i społeczne aspekty niebezpieczeństw w górach. Zeszyty Naukowe AWF w Krakowie, nr 7 s. 196- 217.
3. Boski P., Mikulska, J. (1999). Męskość- kobiecość w perspektywie indywidualnej i kulturowej. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, s. 9-38.
4. Gracz, J., (1994). Psychospołeczny wizerunek alpinistek. Trening, nr 3, s. 95-108
5. Gracz, J., Sankowski, T., (1995). Psychologia sportu. Poznań: AWF.
6. Jarvis, M., (2003). Psychologia sportu. Gdańsk: GWP
7. Popko, M., (1974). Alpinizm. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka
8. Krawczyk Z., (1987). Płeć jako wyznacznik uczestnictwa w kulturze fizycznej. Wychowanie Fizyczne i Sport, nr 4, s. 103- 115.
9. Jouty, S., Odier, H., (2007). Leksykon alpinizmu. Warszawa: Wydawnictwo MUZA SA.
