Tatry - Informacje ogólne

Tatry to najwyższe góry Polski i Słowacji. Są również najwyższym masywem górskim w łańcuchu Karpat – ponadto są jedynym masywem o charakterze alpejskim w Europie poza Alpami (jeśli nie wliczać Kaukazu). Razem z Górami Choczańskimi tworzą  Łańcuch Tatrzański (w Centralnym Karpatach Zachodnich).

Panorama na Tatry Wysokie. Fot. Damian Granowski

Łącznie zajmują one teren o powierzchni ok. 780 km kwadratowych (prostokąt o bokach 56,5 km x 18,5 km). Na terenie Polski leży 175 km2.

Najwyższe szczyty Tatr wznoszą się ponad dwa kilometry ponad otaczające je kotliny (500 – 700 m n.p.m.). Najwyższym szczytem jest Gerlach, w Polsce są to Rysy (szczyt graniczny). Całkowicie najwyższym polskim szczytem jest Kozi Wierch.

W Głównej Grani Tatr znajduje się około 100 ważniejszych szczytów, jednakże te najwyższe (Łomnica i Gerlach) znajdują się w graniach bocznych.

Tatry dzielimy na trzy części:

Tatry Bielskie – zajmują obszar między Zdziarską Przełęczą, a Przełęczą pod Kopą - zbudowane są ze skał osadowych (wapień, margle, dolomit) i należą do dolnej płaszczowiny reglowej. Najwyższym szczytem tej grupy jest Hawrań (2154 m n.p.m.).

Tatry Wysokie – zajmują obszar między Przełęczą pod Kopą, a Przełęczą Liliowe – zbudowane są ze skał magmowych głębinowych (głównie granodioryt) i metamorficznych. Od strony południowej odcinają się wyraźnym uskokiem ku Kotlinie Liptowskiej, natomiast ku północy zapadają pod skały osadowe o skomplikowanej tektonice. Najwyższym szczytem tej grupy jest Gerlach (2655 m n.p.m.).

Widok z NW wierzchołka Mięguszowieckiego Szczytu Wielkiego

 

Panorama na południe z wschodniego wierzchołka MSW. Fot. Damian Granowski

Tatry Zachodnie – zajmują obszar między Przełęczą Liliowe, a Przełęczą Huciańską – zbudowane są ze skał osadowych i skał magmowych. Najwyższym szczytem tej grupy jest Bystra (2248 m n.p.m.).

Topografia

Tatry posiadają kilkaset nazwanych szczytów (75 z nich ma wybitność co najmniej 100 metrów), 28 z nich ma wysokość większą niż 2500 m n.p.m.. Grzbietem Głównej Grani Tatr w znacznej większości biegnie Wielki Europejski Dział Wodny. To pasmo górskie bogate jest w stawy (ponad 200), z których najgłębsze są po polskiej stronie.

Budowa geologiczna

Tatry są młodymi górami, typu fałdowego ukształtowanymi ostatecznie w orogenezie alpejskiej. W ich budowie wyróżniamy trzy główne jednostki strukturalne: Trzon krystaliczny, fałdy wierchowe i płaszczowiny reglowe.

Tatry Zachodnie zbudowane są ze skał osadowych i magmowych. Tatry Wysokie ze skał magmowych głębinowych (głównie granodioryt) i metamorficznych. Tatry Bielskie głównie ze skał osadowych (wapień, margiel, dolomit).

Wypiętrzenie Tatr w trzeciorzędzie spowodowało wzmożenie erozji, co miało duży wpływ na rozwój rzeźby. Na liniach dyslokacji tektonicznych powstały wielkie doliny, a na liniach uskoków przełęcze.

W Epoce lodowcowej Tatry mogły poszczycić się sporą liczbą lodowców (największe z nich leżały w Dolinie Białej Wody (ok. 15 km) i Dolinie Mięguszowieckiej (11,5 km).

Widoczki na szczycie Wysokiej. Fot. dg

Podczas czwartorzędu w skałach osadowych w Tatrach rozwinęły się systemy jaskiń. W polskich Tatrach odkryto około 800 jaskiń o łącznej długości 126,5 km. Na Słowacji jest ich zdecydowanie mniej (aczkolwiek znajduje się tam najdłuższa w całych Tatrach jaskinia Cień Księżyca w masywie Szerokiej Jaworzyńskiej).

Klimat

Tutejszy klimat zalicza się do grupy klimatów wysokogórskich strefy umiarkowanej, o znacznej amplitudzie temperatury rocznej. Maksimum opadów występuje w lecie. Ma on wiele cech wspólnych z klimatem alpejskim (niska średnia temperatur w roku, duża zmienność, częste zachmurzenia, znaczna ilość dni z opadami, długo utrzymująca się pokrywa śnieżna, zamglenia, wiatry wiejące zazwyczaj z zachodu i z południowego zachodu.

Charakterystyczną cechą jest występowanie halnego (głównie wiosną i jesienią), który kończy się na ogół opadami deszczu lub śniegu. Często występuje też zjawisko morza mgieł.

Roczna suma opadów waha się pomiędzy 1200, a 1600 mm. Najwyższe opady notuje się w okresie czerwiec-lipiec (wtedy też najczęstsze są burze), z przewagą lipca. Minimum opadów występuje w lutym. Średnio w ciągu roku jest około 115 dni z pokrywą śnieżną w Zakopanem, a ponad 230 w szczytowych partiach gór.

Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, a najzimniejszym luty. Zima trwa zazwyczaj od końca listopada do końca marca. Charakterystyczne dla zimy są inwersje temperatury.

Jacek Kierzkowski na Zachodnim Filarze Kopy Spadowej. Fot. dg

Flora i Fauna

Świat roślinny i zwierzęcy Tatr jest wyjątkowo bogaty. Ich charakterystyczną cechą jest piętrowy układ roślinności, z czego najciekawsze są dwa ostatnie piętra. Na stokach północnych przedstawia się w ten sposób:

Pogórze (do 650 m)

Gatunki identyczne jak na nizinach

Piętro regli (do 1550 m).

- Regiel dolny (do 1250 m), do 1000 kraina uprawowa (łąki). Las mieszany (świerk, buk, jawor).

- Regiel górny (do 1250-1550 m). Las głównie świerkowy, występuje również m.in. limba, wierzba śląska i górskie odmiany jarzębiny.

Piętro kosodrzewiny (do 1550-1800 m)

Występuje powyżej górnej granicy lasów. Głównie zbiorowiska krzewów i zarośli (głównie kosodrzewina). Rośnie tu także m.in. róża alpejska, porzeczka skalna, wierzba śląska, paprocie

Piętro hal (do 1800-2300 m)

Wysokogórskie łąki z trawami i ziołami. M.in. sasanka alpejska, rdest żyworodny

Piętro turni (powyżej 2300 m)

Typowe piętro roślinności alpejskiej. Oprócz licznych mchów i porostów występuje około 120 gatunków roślin naczyniowych.

Charakterystyczną cechą flory Tatr, jest również występowanie wielu endemitów i subendemitów. Np. wiechlina tatrzańska, goździk lśniący, urdzik karpacki, warzucha tatrzańska.

Widoki z Galerii Osterwy. Fot. Damian Granowski

Świat zwierząt jest bogaty. Występują m.in. takie ssaki jak: niedźwiedź brunatny, jeleń szlachetny, sarna, kozica tatrzańska, dzik, wilk, ryś, borsuk, żbik, lis, świstak, gronostaj, nietoperze. Ptaki m.in.: orzeł przedni, głuszec, kruk, puchacz, myszołów, jastrząb, sokół wędrowny, kaczka krzyżówka, dzięcioł duży. Z gadów występują m.in: jaszczurki, żmije. Z płazów m.in.: żaby, ropuchy, traszki, salamandry. Z ryb: pstrąg potokowy

Krótka historia turystyki

Pierwsza, odnotowana w kronikach, wycieczka w Tatry odbyła się 11 czerwca 1565 roku (przejażdżka hrabiny Beaty z Kościeleckich Łaskiej do Doliny Kieżmarskiej). Już na początku XVII wieku pojawiły się wzmianki o pierwszych wejściach na tatrzańskie szczyty (1615 – Kieżmarski Szczyt, 1664 – Sławkowski Szczyt). W 1782 roku Austriacy sporządzili mapę Tatr. W 1815 wydano dzieło „O ziemiorodztwie Karpatów” autorstwa Stanisława Staszica. Wielkim propagatorem Tatr był Tytus Chałubiński, natomiast wyższe, wysokogórskie partie mocno propagowali Józef Stolarczyk i Eugeniusz Janota.

Kluczowy wyciąg na Drodze Kutty, Batyżowiecki Szczyt. Fot. Marta Ziembla

W 1873 roku powstało Węgierskie Towarzystwo Karpackie oraz Towarzystwo Tatrzańskie. Ich celem statutowym było propagowanie i ułatwianie turystyki. M.in. poprzez budowę szlaków turystycznych i schronisk.

Lata 70 XIX wieku to sporo pierwszych wejść szczytowych, natomiast lata 80. to pierwsze wejścia zimowe.

Z czasem Zakopane stało się modne i napłynęło do niego sporo inteligencji. Ruch turystyczny z roku na rok się zwiększał. W 1909 roku powstało Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. W 1949 roku utworzono Tatranský národný park (TANAP). W 1955 roku utworzono Tatrzański Park Narodowy (TPN).

Widok ze Sławkowskiego Szczytu
 
Widok ze Sławkowskiego Szczytu. Fot. Damian Granowski

Turystyka

W ciągu roku polskie Tatry odwiedza około 3 mln osób. Nieustannie trwa moda na Zakopane. Duża ilość szlaków (ponad 930 km), dobra baza noclegowa, wyciągi narciarskie i koleje linowe sprzyjają turystyce i sportom zimowym.

Od 2004  roku TANAP zamyka szlaki „powyżej schronisk” w okresie 1 XI do 15 VI. W Tatrach znajduje się 25 schronisk (9 w Polsce i 16 na Słowacji).

Najbardziej znanym ośrodkiem turystycznym w Polsce jest Zakopane. Rozwiniętą bazą turystyczną dysponują także Kościelisko, Poronin, Biały Dunajec, Bukowina Tatrzańska, Białka Tatrzańska, Murzasichle, Małe Ciche, Ząb, Jurgów, Brzegi. Na Słowacji ruch turystyczny skupia się głównie w osiedlach miasta Wysokie Tatry.

Damian Granowski

Tatrzańskie Panoramy

  • Autor: Brak danych
  • Autor: Brak danych
  • Autor: Brak danych
  • Autor: Brak danych
  • Autor: Brak danych
  • Autor: Brak danych
  • Autor: Brak danych
  • Autor: Damian Granowski
  • Autor: Damian Granowski
  • Autor: Brak danych
  • Autor: Damian Granowski
  • Autor: Damian Granowski
  • Autor: Damian Granowski
  • Autor: Damian Granowski
  • Autor: Damian Granowski

Powiązane artykuły

Górska deklaracja etyczna UIAA

Górska deklaracja etyczna UIAA

Atrakcje turystyczne na Podhalu