Friendy - budowa i historia

Friendy, czyli kości mechaniczne są na rynku od ponad 38 lat. Umożliwiły one wielki przeskok w jakości asekuracji w równoległych rysach. Dziś każdy szanujący się wspinacz tradycyjny ma co najmniej jeden set friendów. Te przyrządy asekuracyjne spokojnie zapełniłyby kilka tomów opracowania. Postaram się krótko napisać trochę o budowie, trochę o historii.

I have 153 friends and none of them are human Stevie Haston

Ekspozycja w muzeum sprzętu asekuracyjnego we Francji. Fot. needlesports.com

Temat jest dość skomplikowany, więc w tym opracowaniu mogą zdarzyć się błędy merytoryczne (mam nadzieję, że drobne), więc jeśli zauważycie coś nie tak to dajcie znać mailowo lub poprzez system komentarzy.

Budowa

Wszystkie mimośrodowe kostki mechaniczne SLDC (Spring Loaded Camming Devices) zwane są popularnie friendami (w Polsce, za granicą camy (w języku pol. krzywka)), mają krzywki w kształcie spirali logarytmicznej, co zapewnia stały kąt zaklinowania w szczelinach równoległych. Ciekawostką jest fakt, że ten sam zakrzywienia spirali występuje często w przyrodzie (tzw. złota spirala). Oprócz friendów efekt mimośrodu zapewniają kostki, hexy, tricamy a nawet Big Bro.

Budowa friendów na podstawie friendów DMM Dragon

Elementy budowy pokazane na Camalotach C3 firmy Black Diamond

Na rynku znajdziecie głównie friendy jednoosiowe i dwuosiowe. Trzy lub czterokrzywkowe. Są też friendy offsetowe (różne rozmiary krzywek. Friendy czterokrzywkowe są stabilniejsze niż trzykrzywkowe. Te ostatnie są nieco węższe, więc łatwiej mieszczą się w wąskich rysach lub hakodziurach.

Dawniej friendy posiadały sztywny trzonek. Aktualnie wszystkie friendy mają aktualnie elastyczne cięgło. Zazwyczaj jest mocowane centralnie między krzywkami, chociaż są jeszcze cięgła w kształcie U.

Dwuosiowe friendy zostały wprowadzone przez firmę Black Diamond, ale po wygaśnięciu patentu inne firmy też zaczęły je produkować (np. DMM, Rock Empire). Dzięki zastosowaniu dwóch osi friend ma większy zakres pracy i możliwość pasywnej pracy (działa jak kostka, przy pełnym rozwarciu krzywek), za to jest cięższa.

Black Diamond X4 Offset. Dwie pary krzywek o różnych rozmiarach.

Krzywki produkowane są z lekkich stopów, nierzadko kutych na gorąco (np. DMM Dragon). Na końcach są karbowane. Mają kształt spirali logarytmicznej. Do ich ściągania służy poprzeczka zwana cynglem, do której przymocowane są druciki. Ciągnięcie za cyngiel powoduje składanie się krzywek. Za sprawą sprężyn krzywki wracają do pierwotnej pozycji.

Do friendów przymocowane są taśmy z pętli, z kolei do nich wpinamy karabinki. Ciekawym rozwiązaniem jest wydłużana taśma w friendach firmy DMM.

Taśmy w friendach DMM Dragon. Fot. Damian Granowski

Friendy sprzedawane są w różnych rozmiarach (zazwyczaj każdy rozmiar ma odpowiadający mu kolor taśmy, krzywek). Rozmiary kolejnych friendów nachodzą, na siebie, dzięki czemu nie zdarzy się sytuacja, że któryś friend nie siada w rysie, a mamy na podorędziu cały zestaw. Poniżej tabela rozmiarów dla Camalotów Black Diamond X4, C3 i C4.

Historia - zdecydowanie skrócona :-)

Początki przyrządów SLDC nie są dokładnie jasne. Rosjanin Witalij Abałakow wymyślił kostki wyglądające podobnie do dzisiejszych tricamów (tzw. Krzywka Abałakowa). Mniej więcej w tym samym czasie Greg Lowe pracował nad podobną koncepcją. W 1972 przedstawił Cam Nut, posiadającą jedną krzywkę i jedno cięgło. Opatentował ją w 1973 roku, lecz nigdy nie okazał się komercyjnym sukcesem.

Krzywki Abałakowa

Prototypy Cam Nut Grega Lowe'a. Fot. Needlesport

Nad SLDC pracował również Ray Jardine. Ten inżynier gdy zobaczył w 1973 roku przyrząd Lowe'a stwierdził, że może zrobić coś lepszego. Wiosną następnego roku prototypy friendów były gotowe na trip do Yosemite. 

Powstanie nazwy "friend" jest dość ciekawe. Początkowo Jardine ukrywał swoje wynalazki przed innymi wspinaczami. Jego partnerzy wspinaczkowi zoobowiązani byli do milczenia. Zazwyczaj nosił je w niebieskiej nylonowej torbie. Podczas przygotować do jednej z wspinaczek Kris Walker chciał się zapytać, czy Jardine weźmie ze sobą jego wynalazki. Jako, że w pobliżu było sporo wspinaczy, więc zapytał się, czy wziął ze sobą swoich "przyjaciół".

Prototypy friendów. Fot. needlesports.com

W 1977 nowopowstała firma Wild Country (właścicielem był Mark Vallance, zaufany przyjaciel Jardine'a) wypuszcza na rynek Friendy. Pierwsza reklama w prasie pojawia się w magazynie Mountain w 1978 roku.

Pierwsza reklama frienda w czasopiśmie Mountain. Fot. needlesports.com

Jardine dzięki swojemu wynalazkowi w 1977 prowadzi The Phoenix,  pierwsze 5.13a na świecie.

Steve Byrne wynalazł  pierwszy friend z elastycznym cięgłem. W 1985 roku do sprzedaży trafiają Three Cam Units, z elastycznym cięgłem w kształcie U.

Kolejnym świetnym rozwiązaniem są Camaloty firmy Chouinard Equipment (dzisiejszy Black Diamond). Tony Christianson wprowadza dwie osie, które zapewniały większe bezpieczeństwo i zasięg ich camalota.

Pierwsza generacja Camalotów

Camalot C4 BD z trzeciej generacji

czwarta generacja Camalotów

W 1986 David Vaggoner, wspinacz z Kolorado, zaczyna produkować metodą chałupniczą swoje friendy. Wprowadza w nich giętką konstrukcję na spust i skrócenie cięgieł. Kombinacja tych dwóch usprawnień doprowadzi do produkcji Alienów, świetnych friendów.

Alieny. Fot. needlesports.com

Jak przystało na zakompleksionego faceta, który lubi przerysy to chciałoby się mieć w zestawie swojego szpeju jak największy sprzęt. Największy friend ze stajni BD to Cam #6 (114 mm do 195 mm). Jednak Amerykanie nie poprzestali na tym i w kraju, gdzie wspinanie w rysach jest chyba najbardziej popularne znadziecie różne inne wynalazki.

Prototypy friendów Valley Giant, 2002 rok. Fot. valleygiant.com

Maksymalny rozmiar friendów możliwych do kupienia to produkty VG9 i VG12 firmy Valley Giant (9 i 12 cali). Wyglądają imponująco :-).

Od lewej Black Diamond #4 i #5 (dziś #6). Następnie  VG7 (taki rozmiar jak dzisiejszy BD #6), VG9, VG12 i VG#16 (krzywki ze sklejki!). Fot. valleygiant.com

VG9 (200$), VG 12 (300$), a z prawej VG16  (Godzilla Cam) robiony na zamówienie. W pełni sprawny, aczkolwiek bardzo ciężki (nie podano na stronie wagi, ale pewnie znaczna skoro VG12 waży 990 gram). Fot. valleygiant.com

VG16 z krzwkami ze sklejki. Friend stworzony do hakówki w szerokich rysach. Wytrzymuje wagę ciała, a waga jest dość rozsądna (1350 gram). Fot. valleygiant.com

Polecane strony

Nut museum

Valley Giant

Poradnik dla kupujących friendy

Wkrótce :-)

Damian Granowski